May purpose kung bakit ginawa ang
isang bagay. Hindi nagpakahirap umimbento ang isang tao para lang sa wala o
dahil trip lang n’ya. Lahat ng ito ay may dahilan at pinagugatan. Katulad ng
bahay, ito ay ginawa upang maging tirahan ng isang pamilya, ito ang kanyang
purpose. Kahit na ano pa mang bagay ang ating makita o anumang uri ng nilalang,
may dahilan kung bakit ang mga ito ay nilikha. Maging toothpick man ‘yan, ipis,
o kuto d’yan sa buhok mo, may dahilan kung bakit sila nilikha.
Kung ang napakaliliit na mga bagay o
mga peste na sa tingin natin ay walang pakinabang ay meron palang dahilan kung
bakit nilikha, ang sanaysay pa kaya.
Natutuwa man tayo o inis na inis sa tuwing pinagsusulat tayo ni teacher
ng sanaysay, o kung minsan ay napapatanong sa isipan kung bakit pa ba naimbento
ito, may maganda naman pala itong dahilan. Nilikha ang sanaysay upang malayang
maipahayag ang mga damdamin, karanasan, at kuro-kuro ng mga tao. Nais lang
naman palang tulungan ng sanaysay ang mga taong gustong magpahayag o
magsalaysay ng kanilang mga damdamin, pananaw, o napagdaanang karanasan sa
buhay.
O ‘di ba, buti pa ang sanaysay may magandang rason
kung bakit nilikha. Buti pa ang sanaysay may pakialam sa damdamin mo.
Bakit nga ba sa dinamidami ng maaaring katawagan sa
sanaysay ay sanaysay pa ang naging tawag dito. Si Alejandro Abadilla ang may
kagagawan nito. Salitang likha ni Abadilla ang sanaysay matapos niyang
pagsanibin ang dalawang salitang “sanay” at “pagsasalaysay”. Sanay +
Pagsasalaysay= Sanaysay, o ‘di ba ang galing. Kung kaya’t ayon kay Abadilla, ang
sanaysay daw ay “pagsasalaysay ng isang sanay” o “nakasulat na karanasan ng
isang sanay sa pagsasalaysay.”
Ang sanaysay ay hindi tao, ito ay isang anyong
pampanitikan. Wala man itong pera, marami siyang naiambag bilang anyong pampanitikan.
Isa lang naman ang sanaysay sa mga nakatulong kung bakit nakamit ng Pilipinas
ang kalayaan mula sa mga bansang mananakop. Sanaysay din ang may kagagawan kung
bakit umunlad ang panitikan sa Pilipinas sa pagusbong ng iba’t ibang uri ng
sanaysay na nakatulong sa pagbabahaginan ng impormasyon at pagiging malaya sa
pagpapahayag ng karanasan. Kagaya na lamang ng talaarawan, liham, panayam,
talambuhay, at travelogue.
Hindi lang sa pagtulong ng sanaysay sa pagpapahayag
ng mga damdamin o kuro- kuro ng manunulat natatapos ang tunguhin nito. Malaki
rin ang naging tunguhin nito sa kasaysayan ng panitikang Filipino.
Ika-labing pitong siglo ng makilala ng mga Pilipino
ang Sanaysay. PagsasaKristiyano ang unang naging paksain ng sanaysay sa
Pilipinas at nakasulat ito sa wikang Espanyol dahil malamang ang mga Espanyol
ang nagpakilala nito sa Pilipinas.
Sa panahon ng propaganda at pagsisimula ng Samahang
Repormista, nagsimula na gamitin ng mga Pilipino ang sanaysay upang tuligsain
ang pang- aabuso ng mga mananakop.
Sinimulan ng isulat ang mga sanaysay sa katutubong
wika at ipinagpalit ang wikang Espanyol noong panahon ng Himagsikan.
Nang dumating ang mga Amerikano, nakiuso ang mga
Pilipno na sumulat ng sanaysay sa wikang Ingles. Madalas itong impormal at
sentimental. Ang sanaysay noon ay mailalarawan sa kanilang kritisismo sa
Amerika at nasyonalismo na laganap sa Panahon ng Hapon.
Sa modernong panahon, porke maraming nauuso, samu’t saring
tema na din ng sanaysay ang lumalabas. May tungkol sa paglalakbay, akdang
pantalambuhay, pagkain at iba pang uri na pwedeng paksain.
Hindi naging ganon kadali ang pinagdaanan ng
sanaysay sa Pilipinas. Samu’t saring isyu din ang kinaharap nito sa bansa
(parang artista lang). Naging napakalaking isyu ang paksain ng mga sanaysay
lalo na noong panahon ng pananakop. Napaka-big deal ang pagsusulat ng mga
Pilipino tungkol sa pagtuligsa sa pamahalaan at di pagsang-ayon sa pang-aabuso
ng mga mananakop. Ito ay isa sa naging dahilan ng pagkagising ng nasyonalismo
ng mga Pilipino at rebolusyon. Naging isyu rin ang pabago-bago ng wikang
gagamitin sa pagsasanaysay. Iba-iba kasing bansa ang nanakop, kaya ayun,
papalit-palit din ng wikang ginagamit sa pagsasanaysay.
Isa pa ay ang hirap na
kinahaharap ng mga manunulat sa pagiimprenta ng kanilang mga sanaysay lalo na
nu’ng panahon ng Kastila na kung saan mga prayleng kastila lamang ang nagmamay-
ari ng palimbagan. Noong panahon naman ng Amerikano, nagpatupad ito ng mga
batas na naninikil sa diwa ng nasyonalismo ng bansa at pagbabawal sa
pagsusulat. Nariyan ang Sedition Law (1901) o pagbabawal sa mga Filipino na
makapagpublish. Isa pa ay ang Brigandage Act (1902) o pagbabawal na magtayo ng
mga samahan o kilusan. Pati na rin ang pagbabawal sa pagwawagayway ng bandila o
tinawag na Flag Law (1907).
Halos lahat ng bagay ay may mga uri. Kung ang damit ay may pormal at
impormal, gayundin ang sanaysay. Ang pormal at impormal ay dalawang uri ng
sanaysay. Ang mga pormal na sanaysay ay bunga ng pananaliksik at mayroong
pagpapahalaga sa mga nakalap na datos. Kung kaya tinatawag din itong maanyo. Madalas na gamitin dito ay ang mga pormal na
wika. Ang tesis, eksam, talumpati, at panunuring pampanitikan ay ilan sa mga
halimbawa ng pormal na sanaysay.
Natural na ang impormal ay
kabaligtaran ng pormal. Ang impormal na sanaysay naman ay karaniwang batay sa
sariling karanasan. Maaari din itong tawaging personal na sanaysay. Dito,
pwedeng- pwede nang gamitin ang mga salitang balbal o mga impormal na salita.
Ang mga halimbawa naman nito ay ang talaarawan, liham, panayam, pamilyar na
sanaysay, travelogue, rebyu, lathalain at talambuhay.
Ang talambuhay ay isa sa mga
halimbawa ng impormal o personal na sanaysay. Mula sa pinagsamang mga salitang
“tala” at “buhay,” nabuo ang salitang “tala ng buhay” o talambuhay. Dito
nagsasalaysay o nagkwekwento ang mga mananaysay ng mga piling pangyayari sa
buhay ng isang tao na hango sa mga tunay na tala at impormasyon.
Sa usaping sanaysay, hindi mawawala
ang malikhaing sanaysay. Tulad ng tao o anumang bagay, ang malikhaing sanaysay
ay nagtataglay din ng mga katangian. Ipinaliwanag nina Lee Gutkind at Philip
Gerard ang mga katangiang ito.
Sabi ni Gutkind, kinakailangag taglayin ng
malikhaing sanaysay ang mga sumusunod na katangian: pagsasabuhay at pakikipamuhay
sa realidad ng sinusulat; pananaliksik sa napiling paksa, pagninilay-nilay sa
nakalap na datos, pagbabasa ng mga tekstong makatutulong sa pagsusulat; at ang
mismong akto ng pagsusulat.
Ang sabi naman nitong si Gerard, dapat daw mayroon
itong malinaw na sabjek at isang malalim na sabjek. Kinakailangan din na
sumusunod ito sa katangian ng paksa sa peryodismo na napapanahon. Nagsasalaysay
ito ng isang magandang kwento gamit ang estruktura ng maikling kwento. Dapat
ito ay isang pagmumuni-muni ng may akda. Panghuli, pinahahalagahan nito ang
sining ng pagsulat.
Dahil sa mga katangiang taglay ng malikhaing
sanaysay, hindi nakapagtataka kung bakit madalas sulatin ang malikhaing
sanaysay. Sino ba naman kasi ang ayaw maging malaya lalo na pagdating sa
pagsusulat. Yung tipong hindi ka lang nakatigang sa sinusunod mong rules sa
pagsusulat. Dito mo masusubok ang pagiging malikhain ng isip mo. Malaya mong
maipapahayag ang sariling opinyon o damdamin na nakabatay sa katotohanan.
Malaya mong magagamit ang kung anong style ang gusto mo sa pagsusulat.
Ang blog o blogging ay ang nauuso
ngayong pagsasanay sa pagsusulat gamit ang internet. Kahit sino pwedeng pwede
gumawa ng blog at maging isang blogger (taray ‘di ba?). Itinuturing ang blog
bilang malikhaing sanaysay dahil ginagamit ito madalas ng mga blogger bilang
kanilang mga dyornal o talaarawan. Malaya nilang naipapahayag ang kanilang mga
damdamin at karanasan sa pamamagitan ng pagpopost nito sa kanilang mga blog
site.
Sanggunian:
Walang komento:
Mag-post ng isang Komento